Primeira parte.
Segunda parte.
Testemuño dramático dos desastres da globalización.
A 50 toneladas de filetes de branco peixe por avión destino ao Primeiro Mundo, case ninguén está libre de non comer algunha vez un peixe que se vende nas pescaderías como "mero". Os filetes de "mero" non son os doutra especie que a da perca do Nilo protagonista do pesadelo de Darwin. Cada un de nós contribuímos comendo filetes de "mero" á realidade que se narra nesta paradoja mortal da que somos responsables.
Este filme, considerado o mellor documental europeo do 2004, empeza coa sombra de xigantescos avións atravesando o lago Vitoria, o lago tropical máis grande do mundo, -de 68.000 km2, dúas veces a superficie de Cataluña. O ruído ensordecedor dos motores dos avións de carga acompaña aos centenares de miles de pescadores que diariamente faenan entre redes as augas do lago á caza da inmensa perca do Nilo. Nos anos 50 e case clandestinamente, un funcionario colonial relacionado co departamento de pesca, introduciu esta especie no lago Vitoria que resultou ser un xigantesco e voraz depredador. Ao longo de miles de anos, os diferentes xéneros de peixes das máis de 300 especies endémicas de cíclidos catalogadas, especializáronse nos diferentes nichos ecolóxicos do inmenso lago, moitos deles ciclando os detritos mantendo o equilibrio natural e a saúde das augas. Anos despois, a perca multiplicouse rápidamente, extinguiu a máis de 210 especies de cíclidos provocando a multiplicación de algas, a crecente eutrofización e a consiguiente anoxia nas profundidas do lago. Pero O pesadelo de Darwin non termina aquí; a perca converteuse na especie máis capturada, impulsando o florecimiento dunha industria privada de procesado e comercialización de filetes destinados, exclusivamente, á exportación cara a mercados estranxeiros. No ano 1970 o volume de peixe capturado doutras especies ascendía a 100.000 toneladas, vinte anos despois o volume de perca capturada alcanzaba as 325.000 toneladas, representando o 65% do volume total de pesca.
Hubert Saupert deixa falar aos protagonistas do filme. A través de miradas tuertas de impotencia de secadores de cabezas de perca, cancións de @mozo tanzanesas prostitutas de pilotos comerciais e @berro de pelexas entre nenos da rúa por algo de arroz ou de cola, Saupert explica a desgarradora situación de 25 millóns de persoas que viven nos arredores do lago, máis da metade das cales atópase en situación de desnutrición. Mentres nun bar de pescadores a televisión recuenta os sacos de harina e arroz de donaciones de axuda internacional que aterrizan para combater as hambrunas que azotan o país, a exportación anual de perca entre os tres países que se reparten o lago Vitoria (Uganda 43%, Tanzania 51% e Kenya 6%) ascende aos 72 millóns de kg (datos do 2002). A comunidade local non se poden permitir nin tan sequera comprar o peixe que eles mesmos han peixe ou que axudaron procesar. Limítanse a consumir os desperdicios da industria procesadora e as espinas.
En España o consumo semanal de perca sitúase preto das 150 toneladas e, cada día, dous millóns de persoas do mundo rico comemos perca do Nilo probablemente sen sabelo, pensando que é filete dun peixe inofensivo. Esta cantidade de peixe que comemos no Primeiro Mundo cubriría as necesidades básicas de proteina dunha terceira parte da poboación desnutrida dos alrededores do lago. Un antigo profesor de escola reconvertido a pescador non dubida na súa resposta enfrontado á brutalidad con que o mundo desenvolvido somete a estas comunidades: ?é a lei da selva, o máis forte quédase cos recursos e, está claro, que o europeo é máis forte que o africano?.
Non é ata que o espectador está completamente inmerso no brutal expolio das comunidades ás beiras do lago Vitoria que Sauper empeza a estirar o fío da sorpresa deplorable que nos depara a segunda metade do filme. Mentres un pescador mira ao seu fillo como cos brazos estendidos imita o ruído dun motor de avión, comenta que se sentiría orgulloso que o seu fillo fose un deses pilotos que transportan peixe a Europa. ?E podería traer moitas cousas de Europa... Podería traer... cousas.? A mirada perdida e o silencio interrogante a modo de resposta. As respostas esquivas dos pilotos comerciais da antiga Unión Soviética cando se lles pregunta que mercancía descargan cando aterrizan fai temer o peor. Diariamente recollen os últimos cargamentos de filetes e, a cambio, descargan outras "mercancías" que poden estar destinadas ás innumerables guerras do área central do continente africano.
O director argumenta que é increible que alí onde un materia prima é descuberta, os habitantes das comunidades locais morren na miseria, os seus fillos convértense en soldados e as súas fillas en sirvientas ou prostitutas. Escoitar e ver unha e outra vez as mesmas historias ponme doente. Logo de centenares de anos de esclavitud e colonialismo en África, a globalización dos mercados africanos é a terceira e máis aniquiladora forma de humillación para a xente deste continente. A arrogancia dos países ricos cara ao Tercer mundo (que representan 3/4 partes da humanidade) está creando incomnesurables perigos futuros para todos?.
O pesadelo de Darwin é un filme cru, cheo de detalles e aderezado cunha estraña mestura da resignación e a dignidade que destilan os protagonistas entrevistados, aos que o director consegue achegarse con asombrosa facilidade. Consegue estar o suficientemente preto de pilotos, políticos e propietarios de fábricas procesadoras de filetes para mostralos non como villanos senón simplemente como persoas que intentan sobrevivir. Precisamente isto é o que fai o visionado do filme máis revelador: permite experimentar a brutalidad das inxustizas desde múltiples ángulos con persoas "normais", próximas como protagonistas. E revelador; logo da dureza destes 107 minutos, difícilmente alguén pode quedarse sen reaccionar.
Curiosidades...
Coa escusa da perca do Nilo, o director Hubert Sauper proponnos un documental sobre as miserias da globalización. Con todo recoñece que O pesadelo de Darwin podería haberse realizado en Sierra Leoa só substituíndo os peixes por diamantes, en Fonduras coas bananas, ou en Libia, Nigeria ou Angola co petróleo.
Hubert Sauper dedicou varios anos a este traballo para explicar como unha parte dos seres humanos do planeta morre de fame porque se lles rouba a riqueza. O rodaje desta película durou uns 6 meses de rodaje en África e acumulou unhas 200 horas de filmación. Unha parte importante do orzamento do rodaje se volatilizó pagando multas e fianzas.
Este documental non deixa indiferente. En Francia hai unha campaña de boicot contra a perca do Nilo procedente do Lago Vitoria. En España, diversas entidades advirten do pesadelo que supón a alimentación global coa campaña Non che comas o mundo, unha proposta destinada a promover o recoñecemento da débeda ecolóxica, a esixencia do dereito á soberanía alimentaria de todos os cidadáns e a desmontar os mitos creados sobre esta temática.
fonte: terra
